Tema 3: TRANSFORMASI DESA DAN PEMBANDARAN

Pembandaran di Malaysia : Kajian Semenanjung Malaysia

Proses pembandaran di Malaysia (khususnya di semananjung Malaysia) berlaku dengan pesat. Sejak merdeka, peratus penduduk bandar di Semenanjung Malaysia telah bertambah tiga kali ganda iaitu dari 26.5 peratus atau 1.7 juta orang pada 1957, kepada 65.3 peratus atau kira-kira 11.5 juta orang pada 2000. Dalam tempoh 1957 – 2000, Bilangan bandar juga telah bertambah dari 36 buah pada 1957 kepada 143 buah pada 2000.
Dari segi pola ruang pembandaran, di Semenanjung Malaysia menunjukkan taburan tidak seimbang di mana kawasan Pantai Barat Semenanjung masih lagi mempunyai darjah pembandaran yang tinggi. Rumusan awal yang boleh dibuat adalah pembandaran pada umumnya bertumpu di kawasan yang telah sedia maju seperti Lembah Kelang, Johor Bahru, Seremban, Lembah Kinta, Larut dan Matang. Di Pantai Timur pula hanya Kota Bharu, Kuala Terengganu dan Kuantan yang menjadi pusat tumpuan pembandaran. Hal ini berlawanan dengan matlamat dan dasar kerajaan untuk menyelerakkan pembandaran ke kawasan-kawasan yang mundur, terutamanya ke bandar-bandar saiz sederhana dan saiz kecil selain menubuhkan bandar-bandar baru.
Kadar pertumbuhan penduduk bandar di Semenanjung Malaysia selepas Perang Dunia Kedua melebihi empat kali ganda daripada kadar pertumbuhan penduduk luar bandar. Pembandaran yang tidak terancang menyebabkan ramai penduduk luar bandar berhijrah ke bandar. Namun, dasar yang banyak menekankan pembangunan luar bandar di antara tahun 1957 dengan 1970 telah diikuti oleh kadar pertumbuhan penduduk bandar yang agak perlahan, sebaliknya penduduk desa berkembang lebih pesat daripada dekad-dekad sebelumnya. Dasar Ekonomi Baru yang diperkenalkan sejak tahun 1970 telah membuktikan keberkesanannya dalam memesatkan pertumbuhan penduduk desa . Walaupun darjah pembandaran telah meningkat lebih 65 peratus, ini tidak pula bermakna bahawa matlamat pembangunan melalui pembandaran yang seimbang telah tercapai sepenuhnya.
Trend pembandaran dan pertumbuhan bandar-bandar yang sedang berlaku di negara ini menunjukkan trend dan kadar pertumbuhan penduduk bandar-bandar saiz sederhana dan bandar-bandar kecil adalah pesat antara tahun 1980 dengan tahun 1990 tetapi mula menurun antara tahun 1991 dengan tahun 2000. Sebaliknya trend pembandaran dan kadar pertumbuhan penduduk bandar besar (lebih 250 000 orang) adalah pesat antara tahun 1991 dengan tahun 2000. Bandar-bandar metropolitan dalam kategori 100 000 – 249 999 orang mengalami pertumbuhan yang perlahan sepanjang tempoh 1980 hingga 2000.
Sebab-sebab penumpuan penduduk di bandar-bandar tidak sekata
(i). Faktor sejarah pembandaran yang lebih awal dan lebih lama dialami oleh sesetengah bandar berkenaan. Ini menyebabkan bandar-bandar lebih awal mengalami kemajuan dan sudah lama mengalami pertambahan penduduk sama ada secara migrasi atau semulajadi.
(ii). Kemajuan sektor ekonomi moden khususnya industri perkilangan dan perkhidmatan di bandar-bandar tertentu. menjadi daya tarikan utama migrasi masuk penduduk dari luar.
(iii). Pemusatan fungsi seperti pentadbiran, pendidikan, pengangkutan dan perhubungan, perniagaan dan lain-lain yang dijalankan oleh bandar-bandar tertentu yang juga menjadi daya tarikan untuk migrasi masuk penduduk.
(iv). Pertumbuhan semula jadi penduduk bandar-bandar tertentu yang lebih pesat berlaku berbanding dengan bandar-bandar lain ekoran daripada komposisi umur migran yang muda dan subur yang menyebabkan kadar kelahiran tinggi.
Faktor-faktor mempengaruhi proses pembandaran di Malaysia
Pada tahun 2000 lebih separuh penduduk dunia yang berjumlah 6.1 bilion tinggal di kawasan bandar berbanding 100 tahun yang lampau hanya 15 peratus atau 248.4 juta orang. Perkembangan ini adalah yang paling pesat pernah direkodkan dalam sejarah tamadun manusia. Di Malaysia, pembandaran juga berlaku dengan pesat. Pada tahun 1970, 28.2 peratus daripada 9 147 juta penduduk negara ini tinggal di bandar. Peratusan ini meningkat kepada 62 peratus atau 14.4 juta orang pada tahun 2000. Di Malaysia, proses pembandaran berlaku dengan pesat disebabkan oleh faktor-faktor seperti:
(i). Kesan daripada kegiatan pengeluaran sumber alam tempatan. Aktiviti pengeluaran seperti perlombongan telah menggalakkan pertumbuhan bandar-bandar seperti Kuala Lumpur, Ipoh, Taiping, Seremban dan lain-lain. Pembukaan kawasan-kawasan pertanian di kawasan kaki bukit di sepanjang banjaran-banjaran utama menggalakkan pertumbuhan bandar-bandar seperti Alor Setar, Segamat, Tapah, dan lain-lain.
(ii). Perpindahan penduduk dari desa. Selepas negara mencapai kemerdekaan, pengaliran penduduk desa ke bandar begitu pesat kerana mereka tertarik dengan peluang-peluang pekerjaan dalam sektor perkhidmatan dan perindustrian yang terdapat di bandar dan juga kerana didesak oleh keadaan mundur di luar bandar.
(iii). Penumpuan fungsi di bandar-bandar utama. Kegiatan ekonomi seperti perindustrian, perkhidmatan dan perdagangan sebahagian besarnya bertumpu di bandar-bandar utama. Keperluan tenaga kerja yang ramai telah menarik penduduk untuk berpindahnya. Keperluan ruang-ruang tapak bangunan menyebabkan banyak kawasan pertanian di sekitar bandar bertukar sifat menjadi gunatanah bandar.
(iv). Pembandaran kawasan-kawasan yang mundur. Dasar kerajaan selepas merdeka menyebabkan banyak kawasan yang mundur dimajukan untuk mengimbangkan pembangunan di antara wilayah-wilayah dalam negara. Penubuhan bandar-bandar baru, memajukan bandar-bandar yang mundur, terutamanya di sebelah pantai timur Semenanjung Malaysia, telah memesatkan lagi proses pembandaran di negara ini.
(v). Pertumbuhan penduduk bandar secara semula jadi. Perpindahan yang berlaku secara beramai-ramai selepas Perang Dunia Kedua telah diikuti dengan pertumbuhan penduduk semulajadi beberapa dekad kemudiaannya. Pertumbuhan penduduk yang pesat menggalakkan perluasan kawasan bandar.
(vi). Penempatan semula penduduk. Proses penempatan semula penduduk semasa darurat akibat ancaman komunis antara tahun 1948 hingga 1963 telah menggalakkan perkembangan bandar-bandar. Pusat-pusat penempatan semula ini tiap-tiap satunya menempatkan lebih daripada 2 000 orang. Dalam masa beberapa tahun sahaja selepas pusat-pusat tersebut dibuka, muncul beberapa buah pusat bandar seperti Jinjang, Serdang Baru dan lain-lain.
(vii). Perluasan kawasan sempadan sesuatu bandar. Proses ini berlaku sama ada dari pusat ke pinggir atau perkembangan pesat zon pinggir bandar itu sendiri. Proses ini menyebabkan sempadan sesebuah bandar bercantum dengan sempadan bandar lain yang berdekatan dengannya. Contohnya, Kuala Lumpur dengan Petaling Jaya dan Shah Alam sehingga membentuk satu metropolis. Di sesetengah negara, perluasan kawasan sempadan ini terlalu pesat sehingga banyak bandar yang berdekatan telah bergabung menjadi bandar yang lebih besar dikenali sebagai megalopolis.